تهدیدهای اکو سیستم اقیانوسی؛ از لکه های نفتی تا زباله های پلاستیکی

طبق گزارشهای جهانی اقیانوس ها که سه چهارم سطح کره زمین را در اختیار دارند مامن حدود 226 هزار گونه آبزی شناخته شده شامل 200 هزار گونه جانوی و بیش از هزار و 600 گونه گیاهی و هزار نوع فانجی یا قارچ های آبزی هستند. البته این پهنه های آبی اکنون در معرض تهدید انواع آلودگی های زیست محیطی مانند نشت نفت و لکه های عظیم نفتی، فاجعه اتمی فوکوشیما و زباله های مختلف به ویژه 269 هزار تن زباله پلاستیکی هستند.

به گزارش مارین نیوز، حجم بالای تولید زباله در سراسر دنیا حتی در اقیانوس ها به گونه ای است که اکنون قاره هفتمی را در اقیانوس آرام شکل داده است.

همچنین این کشورها بزرگترین تولید کنندگان زباله دردنیا نیز هستند. به گونه ای که اکنون تولید انواع زباله به وسعت 3.5 میلیون کیلومتر مربع درغرب امریکا و غرب اقیانوس آرام در کنار سواحل هاوایی سالانه بیش از1 میلیون قطعه پرنده و آبزی را ازبین می برد و هر سال 10 درصد به وسعت آن اضافه می شود.

البته کشورهای صنعتی رتبه نخست تولید کننده زباله به ویژه زباله های سمی و خطرناک را دارند که محیط زیست انسانی، حیوانی و گیاهی را به شدت مورد تهدید قرار داده است.

بر این اساس سازمان ملل هشتم ژوئن برابر با 18 خرداد مصادف را ' روز جهانی اقیانوس ها' نامگذاری کرده است که این کار با هدف حفاظت از این منابع گرانبها و نجات اقیانوس ها از خطر آلودگی و تخریب گونه ها انجام شده است.

شعار امسال روز جهانی اقیانوس ها ' دریا و اقیانوس سالم، زمین سالم ' است که نشاندهنده ارتباط مستقیم سلامت زمین با سلامتدریا و اقیانوس است.

تهدیدات اقیانوس ها

کیسه های پلاستیکی یکی از تهدیدات اصلی محیط زیست اقیانوس ها است که روز به روز افزایش می یابد، بر اساس آخرین گزارش ها اکنون ۲۶۹ هزار تن زباله پلاستیکی در اقیانوس ها انباشته شده است.

برخی از جانداران، پلاستیک را به اشتباه به جای غذا می خورند و به این ترتیب پلاستیک به بدترین شکل وارد چرخه حیات می شود.

تازه ترین مطالعه دانشمندان در زمینه آلودگی اقیانوس ها نشان می دهد بخش قابل توجهی از ۲۶۹ هزار تن پلاستیکی که در اقیانوس ها وجود دارد به شکل ریز قطعات یا حتی میکرو پلاستیک ها اکثر آب های آزاد جهان را تحت تاثیر قرار داده است.

طی چند سال گذشته دانشمندانی از ۶ کشور جهان داده های به دست آمده از ۲۴ ماموریت اکتشافاتی از سراسر اقیانوس های جهان را جمع آوری و مورد تجزیه و تحلیل دقیق قرار دادند. آن ها این اطلاعات را طی ۶ سال یعنی حد فاصل سال های ۲۰۰۷ تا ۲۰۱۳ جمع آوری کردند.

این ارزیابی ها نشان داد حداقل ۵.۲۵ تریلیون قطعه پلاستیک ریز و درشت در سراسر اقیانوس های جهان وجود دارد که این مساله می تواند تهدیدی جدی برای سلامت آب های آزاد جهان به شمار آید.

دانشمندان ضمن اشاره به نتایج این ارزیابی طولانی مدت نسبت به وضعیت فعلی اقیانوس های جهان به شدت ابراز نگرانی می کنند و معتقدند اگر این روند به همین ترتیب ادامه پیدا کند حیات بسیاری از گونه های آبزی در معرض خطر جدی قرار می گیرد.

ایران و اقیانوس هند

ایران از طریق خلیج فارس و دریای عمان به اقیانوس هند مرتبط است، اقیانوس هند سومین اقیانوس بزرگ جهان است و 20 درصد از سطح کره زمین را پوشانده است، همچنین گرمترین حوزه اقیانوسی جهان به شمار می آید.

این اقیانوس از شمال به آسیا، از غرب به آفریقا، از شرق به استرالیا و از جنوب به اقیانوس منجمد جنوبی منتهی می شود و ۳۷ کشور در کرانه و ۱۷ کشور از آبراهه های کوچکتر به این اقیانوس راه دارند.

تاکنون ایران فعالیت های پژوهشی زیادی را در اقیانوس هند انجام داده است که شرکت در بزرگترین گشت تحقیقاتی یکی از این اقدامات است.

ایران با هدف ورود به آبهای جهانی اقدام به ساخت اولین کشتی تحقیقاتی کرده است، این کشتی توان حضور بیش از یک ماه در آب های دور از ساحل و تحقیقات و فعالیت های پژوهشی را دارد، دارای دو آزمایشگاه مجهز تر و خشک است. طول این کشتی ۵۰ متر است و به تجهیزات عمق یابی و سونار جانبی و کف (استفاده از تکنولوژی انتشار یافتن صدا برای اندازه گیری و تشخیص در آب) نیز مجهز است که به زودی به بهره برداری می رسد.

ایران نیز در چند سال گذشته در زمینه ورود به عرصه ملی و جهانی اقیانوس شناسی پیشرفت های خوبی داشته است به طوری که به اکنون آماده حضور در عرصه جهانی اقیانوس شناسی است.

پژوهشگاه ملی اقیانوس شناسی و علوم جوی به عنوان متولی بخش اقیانوسی در کشور تاکنون پیشرفت های قابل توجهی داشته است و زیرساخت های مناسبی در ارتباط با بحث اقیانوس شناسی و علوم دریایی در این پژوهشگاه ایجاد شده است.

ایجاد چهار ایستگاه پژوهشی در نوار ساحلی کشور، ایجاد پژوهشکده علوم جوی، راه اندازی دوره های دکتری پژوهش محور و راه اندازی مرکز ملی داده های اقیانوسی و دریایی، مرکز ملی پیش بینی و هشدار مخاطرات دریایی و مرکز ملی تحقیقات جنوبگان و ساخت نخستین کشتی تحقیقاتی اقیانوس پیما برخی از این زیر ساخت ها است.

همچنین شاهد رشد فعالیت های بین المللی در عرصه اقیانوسی و دریایی هستیم به گونه ای که ایجاد پایگاه تحقیقاتی دائمی در قطب جنوب یکی از برنامه های اصلی پژوهشگاه ملی اقیانوس شناسی است که مورد موافقت وزارت علوم تحقیقات و فناوری قرار گرفته و در حال رایزنی برای انجام کارهای اجرایی و راه اندازی آن در جنوبگان است.

اخذ مجوز ایجاد مرکز منطقه ای اقیانوس شناسی غرب آسیا از یونسکو و همکاری های متعدد بین المللی شامل کمیسیون بین دولتی اقیانوس شناسی (IOC) وابسته به سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی ملل متحد (یونسکو) کمیته بین المللی تبادل داده ها و اطلاعات اقیانوسی (IODE)، سامانه جهانی دیده بانی اقیانوسی در منطقه اقیانوس هند (IOGOOS) و شبکه جهانی پایش آبسنگ های مرجانی (GCRMN) از دیگر فعالیت های بین المللی ایران در عرصه دریایی و اقیانوسی است.

سامانه جهانی هشدار سونامی در منطقه هند (IOTWS)، کمیته علمی تحقیقات جنوبگان (SCAR) همچنین فعالیت به عنوان دفتر منطقه ای موسسه بین المللی اقیانوسی (IOI) در منطقه خلیج فارس و دریای عمان و مرجع ملی و نایب رییسی شبکه بین اسلامی علمی و فناوری اقیانوس شناسی (INOC) از دیگر ساختارهای ایجاد شده در سطح بین المللی است.

پژوهشگاه ملی اقیانوس شناسی با وزارت علوم، تحقیقات و فناوری نیز همکاری های زیادی داشته که ایجاد اتحادیه دانشگاه ها و مراکز پژوهشی ساحلی و دریایی، کمیته علوم و فنون دریا و تدوین سند توسعه آموزش عالی در حوزه علوم و فنون دریایی و اقیانوسی برخی از این همکاری ها است.

اقیانوس های زمین

اقیانوس ها تقریبا سه چهارم سیاره زمین را در بر می گیرند، جرم 10 متر (33 فوت) از عمق اقیانوس ها معادل جرم کل جو زمین است، 2.5 متر (8 فوت) از عمق اقیانوس، حرارتی به اندازه حرارت کل جو را در خود نگه می دارد و 2.5 سانتی متر (1 اینچ) از عمق اقیانوس، آبی به اندازه آب کل جو را دارا است.

اقیانوس که از واژه یونانی okeanus گرفته شده است به پیکره های بزرگی از آبهای شور گفته می شود که جزوی از آب کره است و مرز آبی میان چند خشکی بزرگ و قاره را می سازد.

واژه دریا و اقیانوس گاهی به جای یکدیگر به کار برده می شوند اما دریا پبکره ای از آبهای شور است که به خشکی ها نزدیک است.

تقریبا ۷۱ درصد از سطح کره زمین ( که مساحتی حدود ۳۶۱ میلیون کیلومتر مربع را شامل می شود) را آبهای شور پوشانده اند که به طور کلی به چند اقیانوس و تعدادی دریا تقسیم می شوند، حجم کلی اقیانوس ها حدود ۱٫۳ میلیارد کیلومتر مربع با عمق متوسط ۳۷۹۰ متر است.

در اقیانوس ها حدود 230 هزار گونه جانوری شناخته شده وجود دارد، البته قسمت عمده ای از ژرفای اقیانوس ها کشف نشده باقیمانده و تخمین زده می شود که بیش از دو میلیون گونه جانوری آبزی وجود داشته باشد.

بیش از نیمی از اقیانوس ها دارای عمقی بیش از ۳۰۰۰ متر (۹۸۰۰ فوت) هستند، میزان شوری آب اقیانوس ها غلظتی حدود ۳۵ نقطه از هزار را دارا هستند و در نزدیکی دریاها این غلظت شوری به میزان ۳۰ تا ۳۸ نقطه تغییر پیدا می کند.

اقیانوس های آرام، اطلس یا آتلانتیک، هند، اقیانوس منجمد جنوبی و اقیانوس منجمد شمالی اقیانوس های جهان هستند.

از آنجایی که اقیانوس ها قسمت های بزرگی از کره زمین را می پوشانند لذا تاثیرات مهمی بر روی زیست کره دارند. تبخیر آب اقیانوس به عنوان عضوی از چرخه آب نقش مهمی در ایجاد بارش دارد و در واقع دمای اقیانوس یکی از مهترین کلیدهای تغییر آب و هوا در کره زمین است.

قدمت اقیانوس ها، چیزی حدود ۳ میلیارد سال تخمین زده شد و پس از آن بود که گیاهان و موجودات زنده بر روی آن پدید آمدند.

منبع: خبرگزاری جمهوری اسلامی (ایرنا)